Een van de beroepen die mij altijd heeft geintrigeerd is vertaler. Mooie ervan is dat het echt handwerk is en je het overal en nergens kan doen en van niemand afhankelijk bent. Alleen die deadlines zijn waarschijnlijk tamelijk irritant. Maar verder: Je kunt het lekker in je eigen tijd doen, zo lijkt mij.

Een vriendin vertelde me ooit over een vertaler die handleidingen voor elektronische apparatuur en porno vertaalde. Voor het eerste moest je aardig wat vaktermen kennen en het was altijd haastwerk. Bedrijven hebben maar weinig over voor de inhoud van die dikke boekjes waar in 40 talen staat hoe een waterkoker werkt. Het lijkt me niet eenvoudig, in een beperkte hoeveelheid tijd beschrijven hoe een apparaat in elkaar steekt, wat de werking is en welke veiligheidsnormen gelden (plaats geen hond in de magnetron). Naar verluid was het loon mager en werd je per woord betaald.

Bij de porno was het niet veel anders, hoewel de hoeveelheid vaktermen daar wat geringer was. De vertaler in kwestie vertaalde bij voorkeur met een laken over de tv, omdat de natuurfilms niet om aan te gluren waren. Het is een mooi beeld: een man die met de afstandbediening en een notitieblokje op schoot voor een tv met een laken erover de videorecorder vooruit en terug spoelt om de Oeh’s en Ah-ah-ah-aaaaah’s te noteren teneinde een goede ondertiteling te krijgen van de vaak scherpe dialogen waar porno om bekend staat. Als je vertaling leidt tot een (bij voorkeur Duitse) nasynchronisatie is je werk helemaal bevredigend.

Maar dat zijn zonder enige twijfel werkzaamheden voor een beginnend vertaler, vroeg of laat wil je toch aan het echte werk gaan ruiken en heuse literaire romans vertalen. Het kenmerk van een vertaler lijkt mij dat hij of zij zichzelf volledig wegcijfert ten faveure van het te vertalen werk. Meestal gaat dat goed, maar er zijn vertalers die het niet kunnen laten om iets ‘toe te voegen’ aan het werk wat vertaald wordt.

Dit is het geval bij een aantal romans van Murakami, en ik kan je zeggen dat dit voor de lezer rete-irritant is. Het is zinvol om in een voetnoot te vermelden wat shinkansen is. De gemiddelde lezer weet denk ik niet dat dit Japanse sneltreinen zijn. Maar het is minder zinvol om door de auteur aangehaalde literaire motieven te verbeteren. Bijvoorbeeld deze voetnoot: de referentie die hier naar Kafka’s Die Verwandlung wordt gemaakt duidt er op dat de schrijver de verandering in emotionele stemming van X vergelijkt met de verandering in een insect van de hoofdpersoon in Kafka’s meesterwerk. Murakami gaat er hierbij aan voorbij dat zijn hoofdpersoon een innerlijke verandering ondergaat, waar het bij Kafka een uiterlijke transformatie betreft.

Jakkes! Daar zou je dus bijna een boek voor wegleggen. Sommige vertalers zijn gewoon mislukte schrijvers.